Wielcy sarmaci tego kraju/wielkie sarmatki tego kraju

Tomasz Armada, Zuzanna Bartoszek, Agata Bogacka, Julie Chovin, Zuzanna Czebatul, Martyna Czech, Elżbieta Drużbacka, Kuba Falkowski, Krzysztof Gil, Hyon Gyon, Zofia Krawiec, Kamil Kukla, Jacek Malczewski, Rafał Pierzyński, Karol Radziszewski, Uta Sienkiewicz, Mikołaj Sobczak, Wojciech Ireneusz Sobczyk, Piotr Urbaniec, Łukasz Wojtanowski; oprawa graficzna Magda Burdzyńska

Dzieła sztuki dawnej ze zbiorów: Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Biblioteki Narodowej, klasztoru OO. Bernardynów w Tarnowie, a także z kolekcji Andrzeja Grzymały-Kazłowskiego

Kurator: Marcin Różyc

W programie wystawy:

13.01 (niedziela), g. 12:00 / Kuratorskie oprowadzanie po wystawie i spotkanie z Joanną Reginą Kowalską – kierownikiem Działu Tkanin i Ubiorów Muzeum Narodowego w Krakowie / BWA, wstęp 1 zł

Warsztaty*:

12.01 (sobota), g. 11:00 / „Ubiory, stroje, ciuchy – co mówi o nas moda“ – warsztaty dla młodzieży, prowadzenie: Maja Starakiewicz

*Szczegóły warsztatów wkrótce na: www.bwa.tarnow.pl / obowiązują zapisy: edukacja@bwa.tarnow.pl.

Sarmatyzm to jedna z najstarszych i najbardziej osobliwych narodowych legend; to mit i fantazmat, który do dziś kształtuje polską tożsamość, a także rzeczywistość społeczno-polityczną. Polska szlachta szukała korzeni wśród przedstawicieli i przedstawicielek irańskiego plemienia Sarmatów, którzy między VI a IV w. p.n.e. przekroczyli pasmo gór Ural i zaczęli osiedlać się nad dolną Wołgą, a później nad Dunajem. Starożytni Sarmaci i Sarmatki prowadzili koczowniczy tryb życia. Żyli na stepach i mieszkali w wozach. Ich język zaliczony jest do języków irańskich. Przez pewien czas w strukturze społecznej plemion panował matriarchat. Sarmatki były wojowniczkami i kapłankami, być może były także pierwowzorem mitologicznych Amazonek.

W polskiej kulturze wiele z tego nie zostało. Polski sarmatyzm stał się patriarchalny i jednolity. Sarmacka ideologia zacierała różnice w strukturze narodowościowej szlachty i arystokracji Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Sarmatyzm ukrywał jej zróżnicowane polsko-litewsko-ukraińsko-białoruskie czy tatarskie korzenie. Ponadto idealizował i uprzywilejowywał szlachtę, która podporządkowała sobie mieszczan i chłopów. Często był też antysemicki i antyislamski, co nie przeszkodziło sarmatom w noszeniu ubiorów wzorowanych na modzie tureckiej, perskiej albo tatarskiej.

Historia, ideologia i estetyka szlachty, która stanowiła niewielką, kilkuprocentową część społeczeństwa stała się fundamentem tożsamości całego narodu – kilkudziesięciu milionów ludzi, których przodkowie i przodkinie należeli do grup przez szlachtę dyskryminowanych. Apogeum „mody na szlacheckość” przypada na okres PRL-u, czasu gigantycznej popularności ekranizacjipowieści Henryka Sienkiewicza „Pan Wołodyjowski” i „Potop”, ale zainteresowanie sarmatyzmem ma swoją kontynuację w latach 90. XX wieku, a nawet w XXI wieku, w czasach współczesnych.

Do dziedzictwa sarmatyzmu należą również osobliwe, często zachwycające dzieła sztuki barokowej, które zaliczane bywają do zjawisk specyficznie polskich. Ze względu na skomplikowaną strukturę narodową szlachty i arystokracji, a także na węgierskie tureckie czy perskie wpływy estetyczne, owa „specyficzna polskość” jest jednak dość złożona i fascynująca.

Z fenomenem sarmatyzmu zmierzyli się współcześni artyści i artystki. Dla wielu z nich punktem wyjścia były dzieła „sztuki sarmackiej” z Muzeum Okręgowego w Tarnowie. To one stały się  inspiracją i motorem dla stworzenia wystawy. W tarnowskim Ratuszu i na Zamku w Dębnie (filie Muzeum) znajdują się imponujące zbiory portretu sarmackiego, a także zbroje, broń, rzędy końskie, elementy wyposażenia wnętrz czy sztuka funeralna. To jedna z najbardziej sarmackich i jednocześnie najbardziej zaskakujących kolekcji w tej części Europy.

Zaproszeni na wystawę artyści i artystki sięgnęli też do poezji związanej z Tarnowem Elżbiety Drużbackiej („muzy sarmackiej”), ubiorów szlacheckich czy „Trans-Atlantyku” Witolda Gombrowicza – najważniejszego dwudziestowiecznego dzieła sztuki, które przezwycięża, ośmiesza, ale jednocześnie nie odrzuca sarmatyzmu. Ważne miejsce zajmują na wystawie ci, którzy kształtowali polską rzeczywistość, lecz ich z sarmatyzmu i z polskości wyłączano, np. Żydzi, Romowie, Ukraińcy, a w pewnym stopniu też kobiety i chłopi.

Efekt przytłaczającego przepełnienia to nawiązanie do sarmackiego chaosu – zbioru mitów, fantomów, fantazmatów i faktów historycznych wypełniających, otaczających i tworzących sarmatyzm, często wbrew logice. Artystyczne wypowiedzi nie składają się tu w żadną całość. Sarmacka tożsamość została rozbita, albo znacznie poszerzona, przemyślana na nowo.

__________________________________________

Posłuchaj audycji o wystawie na stronie Radia Kraków! -> Kliknij!

__________________________________________

Rodziców i opiekunów prosimy o zapoznanie się z pracami na wystawie, zanim zechcą pokazać ją dzieciom.

__________________________________________

Wystawa przygotowana została z okazji obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Większość dzieł sztuki współczesnej powstała specjalnie na potrzeby tej wystawy.