Krzysztof Gil – …w koło Macieju smutek tropików…

Na wystawie jest prezentowany fragment Panoramy Siedmiogrodzkiej, dzięki uprzejmości Muzeum Okręgowego w Tarnowie: Michał Gorstkin-Wywiórski, Tihamér Margitay, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Leopold Schönchen, Béla K. Spányi, Jan Styka, Pál Vágó, Panorama Siedmiogrodzka (znana także jako Bitwa pod Sybinem, Bem w Siedmiogrodzie czy Bem i Petöfi), fragment: Kapela cygańska, 1897

Tytuł wystawy nawiązuje do słynnej książki Claude’a Lévi-Straussa, a właściwie jej krytyki: przeciwstawienia się tendencji naturalizowania modeli „głębokich”, nieuświadamianych ukrytych struktur, jako uniwersalnych zasad ludzkiego umysłu. Gest emancypacyjnego pokazywania, mówienia i analiza konkretnych mechanizmów historycznych miewa moc demaskowania i rozbijania owych głębokich struktur. Wyrażenie w koło Macieju – wywodzi się z obserwacji bociana krążącego nad gniazdem; Maciek bowiem to nazwa gwarowa bociana, podobnie jak Wojtek. Obie nazwy stały się tworzywami frazeologizmów mówiących o tym, że coś ciągle się powtarza: dookoła Wojtek i w koło Macieju. Swoistą ironią jest tu fakt, że bocian także jest istotą swojską i obcą zarazem: jest wręcz symbolem polskiej sielskiej wiejskości i afrykańskiej lub indyjskiej egzotyki. Reni Eddo-Lodge zadała kluczowe pytanie: Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry? Rozpoznanie „białego przywileju”, wobec którego nie-białe osoby stają się bezsilne, okazuje się dla osób białych niezwykle trudne. Jednak każdy z nas swoimi nawet najdrobniejszymi gestami i wchodząc w różne koalicje może się mu przeciwstawić. „Nie ma znaczenia co robisz – póki cokolwiek robisz” napisała Eddo-Lodge.

Anna Sobieska ujmuje wizerunki Romów w kontekście badań imagologicznych. Pokazuje w swoich badaniach jak profil charakterologiczny Romów jako etnotypu stał się̨ końcowym efektem długiej akumulacji pojedynczych instancji tekstowych. W istocie rzeczy każdy przykład etnotypu odnosił się nie tyle do rzeczywistości empirycznej – historycznych uwarunkowań, ale do zewnętrznego spojrzenia. Owo spojrzenie kolonialne (colonial gaze) rzutowało na Romów wyparte pragnienia i uprzedzenia Europejczyków. Tożsamość́ etniczna stała się̨ cechą esencjonalną, a zatem każda osoba była postrzegana jako reprezentantka jej etnosu i każdy jej czyn był postrzegany jako charakterystyczny dla tego etnosu. Przy czym inność́ Romów opisywana była w sposób dyskryminujący: zawsze jako prymitywna i antycywilizacyjna zbliżona do równoległych opisów „dzikich” spoza Europy lub egzotyzujących opisów ludzi Orientu.

Krzysztof Gil, w swojej praktyce artystycznej dosłownie „wciska” osoby romskie w europejskie malarstwo historyczne. Francuski filozof Roland Barthes w 1980 roku retorycznie pytał: „Czy najlepszą subwersją nie jest ta, która zniekształca kody, zamiast jest niszczyć?“. Gest zawłaszczenia, jaki wykonuje Gil, narusza ustalone hierarchie, naturalizowane stereotypy i uwidzialnia to-co-było-niewidzialne. U Gila gra znaczeń jest bardzo subtelna: wskazuje na mechanizmy percepcyjne powiązane z lukami w oficjalnej historii, które sprawiają, że widzowie pewnych treści nie są w stanie w przedstawionym obrazie „zobaczyć” a zatem, w gruncie rzeczy, artysta wskazuje na mechanizmy nieuwidzialniania przemocy długiego trwania i jej ukrytych konsekwencji kształtujących współczesny antycyganizm.

kuratorka: Monika Weychert

BWA Tarnów / Dworzec PKP w Tarnowie, Pl. Dworcowy 4
15.05-27.06.2021

Otwarcie w Noc Muzeów w sobotę 15.05, wystawa czynna w godz. 15:00-22:00
Artysta będzie obecny na wystawie w godz. 17:00-18:00.